Μεταρρυθμίσεις και απορρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη - Συνέντευξη Τζώρτζιας Κωνσταντίνου - Παναγιώτου

Η υγειονομική κρίση έχει δημιουργήσει σειρά προκλήσεων για τη Δικαιοσύνη επιβάλλοντας τη λήψη καινοτόμων λύσεων προσανατολισμένων στο μέλλον. Ο συντονισμός με όλους τους επαγγελματίες του τομέα είναι αναγκαίος για τη διασφάλιση της συνέχειας του δικαστικού έργου και της πρόσβασης στη Δικαιοσύνη.

H εκπρόσωπος Τύπου και μέλος του Δ.Σ. του Παγκύπριου Δικηγορικού Συλλόγου (ΠΔΣ), Τζώρτζια Κωνσταντίνου - Παναγιώτου, μιλώντας στον «Π» εστιάζει στις προτεραιότητες που έχει θέσει το νέο συμβούλιο του ΠΔΣ, στη συνταγματικότητα των έκτακτων μέτρων, στα φαινόμενα διαφθοράς, στην αναβάθμιση του νομικού μας πολιτισμού, την επιμόρφωση των δικηγόρων, ενόψει του ψηφιακού μετασχηματισμού του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, τονίζοντας συνάμα τη σημασία του νομικού αλφαβητισμού των πολίτων.

Δύο και πλέον μήνες μετά τον καταρτισμό του νέου συμβουλίου του ΠΔΣ έχετε προχωρήσει στην προτεραιοποίηση των δράσεών σας;
Το νέο συμβούλιο του ΠΔΣ ανέλαβε καθήκοντα το τελευταίο δεκαήμερο του περασμένου Οκτώβρη έχοντας να διαχειριστεί μια ατζέντα με πολλαπλές προκλήσεις. Κυριότερες είναι η εν εξελίξει διαβούλευση για τη μεταρρύθμιση στη Δικαιοσύνη και τα δικαστήρια και η αντιμετώπιση των προβλημάτων από την πανδημία. Έχουμε επίσης και τις εξελίξεις στο ευρύ φάσμα της δικηγορίας όπως είναι το ζήτημα της διαβίβασης στην εγχώρια νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Οδηγίας του DAC6 για τις διασυνοριακές ρυθμίσεις που θα επηρεάσει άρδην τον κλάδο μας, αλλά και τα προβλήματα των νέων δικηγόρων. Παράλληλα, έχουμε ήδη προχωρήσει άμεσα στην αναβάθμιση του εποπτικού μας ελέγχου για να ανταποκριθούμε και στις απαιτήσεις του ρυθμιστικού και νομοθετικού πλαισίου αλλά και του επαυξημένου θεσμικού μας ρόλου, ειδικότερα ενόψει της επιζήμιας δημοσιότητας των πολιτογραφήσεων. Ταυτόχρονα, το Συμβούλιο προχώρησε σε ίδρυση δεκαπέντε επιτροπών κατόπιν πρόσκλησης ενδιαφέροντος από τους τοπικούς δικηγορικούς συλλόγους. Κάποιες από αυτές τις επιτροπές είναι νεοσύστατες ακριβώς για να ανταποκριθούν στις νέες προκλήσεις όπως π.χ. η Επιτροπή κατά της Διαφθοράς, η Επιτροπή της Μεταρρύθμισης και η Επιτροπή των Νέων Δικηγόρων, στην οποία έχω την τιμή να προεδρεύω. Τέλος, προχωρήσαμε και στον διορισμό του Πειθαρχικού Συμβουλίου, με αριθμό κλιμακίων για δυνατότητα ταχύτερης εξέτασης πειθαρχικών υποθέσεων.

Πρωταγωνιστές και δικηγόροι στα φαινόμενα διαφθοράς και διαπλοκής που είδαν το φως της δημοσιότητας το τελευταίο διάστημα με σημείο αναφοράς το κυπριακό επενδυτικό πρόγραμμα. Ποια ευθύνη αναλογεί στον ΠΔΣ ως θεσμικό όργανο που εκπροσωπεί τους δικηγόρους και σε ποιες ενέργειες προβαίνει;
Έχω διαπιστώσει πως στο πλαίσιο μιας πολιτικής και κομματικής αντιπαράθεσης έχει στοχοποιηθεί αδικαιολόγητα σύσσωμο το δικηγορικό σώμα και ειδικότερα όσοι υπέβαλαν εκ μέρους πελατών τους νόμιμα και νομότυπα αιτήσεις για πολιτογράφηση. Θα πρέπει λοιπόν να τονίσω το αυτονόητο: ο χειρισμός ή η υποβολή μιας τέτοιας αίτησης δεν ενέχουν εξ αρχής και αυτομάτως το στοιχείο της παρανομίας και είναι άδικο να διασύρονται συλλήβδην επαγγελματίες που ενέργησαν νόμιμα και με κάθε δέουσα επιμέλεια, ειδικά όταν πρόκειται για τη συντριπτική πλειοψηφία.

Εν μέσω διαφόρων ερευνών που λαμβάνουν χώρα αυτή την περίοδο, μεταξύ των οποίων και ποινικών, δύο βασικά αξιώματα του δικαίου παραμένουν αδιαλείπτως εφαρμοστέα ως κορυφαίας σημασίας: αφενός το τεκμήριο της αθωότητας, που επιβάλλει την αναμονή των αποτελεσμάτων των ερευνών και της τελεσίδικης έκβασης των όποιων υποθέσεων καταχωρισθούν στα δικαστήρια προτού καταδικαστεί ο οποιοσδήποτε, και αφετέρου το αξίωμα της ποινικής ευθύνης, της δίκης και της τιμωρίας όσων παρανόμησαν ή διέπραξαν αξιόποινες πράξεις. Όσοι και όποιοι και αν διέπραξαν παρανομίες ή παραπτώματα, θα πρέπει να υποστούν τις συνέπειες των πράξεών τους όπως απορρέουν από τους νόμους. Ο ΠΔΣ αποτελεί το μοναδικό επαγγελματικό σώμα που αντιλαμβανόμενο την  αναγκαιότητα αναβάθμισης της εποπτείας των μελών του κατά τη διεξαγωγή των εποπτικών ελέγχων συμμόρφωσης προχώρησε τον περασμένο Δεκέμβριο, στην εκμίσθωση υπηρεσιών από ανεξάρτητους πιστοποιημένους εμπειρογνώμονες (Forensic Advisor/Fraud Examiner), σε συμβουλευτικό και επιμορφωτικό επίπεδο, ακριβώς για να ανταποκριθεί επαρκώς στην επαυξημένη θεσμική του ευθύνη. Φυσικά, ο εποπτικός μας ρόλος και αρμοδιότητα δεν αφορά ποινικές ευθύνες αλλά πειθαρχικές, βάσει του ρυθμιστικού και νομικού πλαισίου που αφορά τους δικηγόρους γενικότερα, ως επαγγελματίες με αυξημένη έκθεση σε δυνητικούς κινδύνους. Ο ΠΔΣ έχει τις δομές και την πρακτική δυνατότητα να διερευνήσει πειθαρχικά ή άλλα παραπτώματα συμμόρφωσης των δικηγόρων. Και έχει όντως ήδη προχωρήσει στις δέουσες ενέργειες.


Απαιτούνται αυξημένα αντανακλαστικά

Μπορούν, εν τέλει, να προληφθούν και να ελεγχθούν φαινόμενα τα οποία πλήττουν τόσο την εικόνα του δικηγορικού κόσμου όσο και την εικόνα του τόπου; Ή αναφερόμαστε απλώς σε ασκήσεις επί χάρτου;
Από τον ΠΔΣ απαιτούνται αυξημένα αντανακλαστικά σε ό,τι αφορά τη Δικαιοσύνη και τη διαφύλαξη του κράτους δικαίου όχι μόνο επειδή το απαιτεί η κοινωνία αλλά και επειδή πρωτίστως το επιτάσσει το θεσμικό μας καθήκον μας ως σώμα λειτουργών της Δικαιοσύνης. Ο ΠΔΣ έχει και τη βούληση αλλά και την πρακτική δυνατότητα, μέσα από το νεοσύστατο Πειθαρχικό Συμβούλιο αλλά και με το ενισχυμένο τμήμα εποπτείας του, να προβεί σε ελέγχους προς τα μέλη του και να λάβει μέτρα. Οφείλω να τονίσω πως από τον ΠΔΣ, δεν υπάρχει καμία απολύτως διάθεση ανοχής τέτοιων φαινομένων ή έστω επιδερμικού εποπτικού ελέγχου, και αυτό αποτελεί διαχρονική και σταθερή στάση αντιμετώπισης.

Υπάρχουν κάποιοι σταθεροί δείκτες που να καταδεικνύουν το επίπεδο του νομικού πολιτισμού στην Κύπρο;
Ο νομικός πολιτισμός, ως μια ευρύτερη κοινωνιολογική έννοια, αντικατοπτρίζει το επίπεδο, την έκταση και το βάθος ενός πραγματικού κράτους δικαίου. Φαίνεται ότι στην Κύπρο ο νομικός πολιτισμός δεν είναι ικανοποιητικά εμπεδωμένος ούτε σε επίπεδο πολιτειακό ούτε κοινωνικό. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα που ίσως αποτελεί ένα impromptu δείκτη του νομικού μας πολιτισμού είναι ο εργαλειακός χαρακτηρισμός των Δικαστηρίων και των Πρωτοκολλητείων ως ουσιώδους υπηρεσίας στο νέο Διάταγμα για τα περιοριστικά μέτρα. Εργαλειακός γιατί προέκυψε εξ ανάγκης μόνο για τα δικαστήρια και όχι εν γένει για τη Δικαιοσύνη, αφού χαρακτηριστικά διαχώρισε και εννοιολογικά τους δικηγόρους εντάσσοντάς τους μαζί με άλλους επαγγελματίες, σε υποχρεωτική τηλεργασία κατά 85% από το σπίτι. Και αυτό παρά τα διακόσια χρόνια παγκόσμιας νομολογίας που καταμαρτυρούν και επιτάσσουν την κατοχύρωση των δικηγόρων ως συλλειτουργών της δικαιοσύνης και τα δικαστήρια ως φυσικό χώρο εργασίας και λειτουργήματός τους. Σε χώρες με πιο ανεπτυγμένο νομικό πολιτισμό απ’ ό,τι η Κύπρος και μάλιστα με πιο επιβαρυμένη επιδημιολογική εικόνα, η Δικαιοσύνη θεωρείται εν γένει ουσιώδης υπηρεσία, αφού αναγνωρίζεται και αντιμετωπίζεται και στην πράξη, ακόμα και στις πιο ακραίες συνθήκες, ως sine qua non θεμελιώδης πυλώνας της δημοκρατίας και βασικό χαρακτηριστικό μιας ευνομούμενης πολιτείας και ενός κράτους δικαίου.

Από σήμερα τηλεκπαίδευση των δικηγόρων

Μιλώντας για μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό της Δικαιοσύνης στην Κύπρο, ποιες ενέργειες πρέπει να γίνουν χωρίς άλλη καθυστέρηση; Υπάρχει λογική ευελιξίας; (π.χ. ακόμα κολλάμε χαρτόσημα)
Σημειώνεται πρόοδος στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη Δικαιοσύνη και τα δικαστήρια. Με την ολοκλήρωση του έργου της μεταρρύθμισης, αλλάζει άρδην η απονομή Δικαιοσύνης στον τόπο μας και μπαίνουμε στη νέα εποχή της Δικαιοσύνης. Σίγουρα, από τις πιο σημαντικές μεταρρυθμίσεις, θα είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός του συστήματος απονομής δικαιοσύνης μέσω των ηλεκτρονικών συστημάτων e-justice και i-justice. Πέρασαν δεκαετίες διακυβερνήσεων, για να προχωρήσει επιτέλους η πολιτεία στην προώθηση της μεταρρύθμισης της Δικαιοσύνης και την προσαρμογή της στην εποχή του ψηφιακού μετασχηματισμού. Το ενδιάμεσο σύστημα ηλεκτρονικής καταχώρισης i-justice αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία πολύ σύντομα, αφού λόγω των δυσχερών συγκυριών, έχει πάρει μια μικρή αναβολή για εξοικείωση και βελτίωση του συστήματος και των υποδομών, αλλά και για τηλεκπαίδευση των δικηγόρων που αρχίζει από σήμερα. Ως ΠΔΣ δηλώσαμε πανέτοιμοι να υποδεχτούμε τις εκσυγχρονιστικές αλλαγές και θα συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε στενά και με το Υφυπουργείο Έρευνας αλλά και με το Ανώτατο Δικαστήριο ώστε να επιτευχθεί πρόοδος και να ολοκληρωθεί επιτυχώς το εγχείρημα αυτό.

Από την άλλη, η Βουλή οφείλει να ψηφίσει κατεπειγόντως την τροποποίηση του περί Όρκων Νόμου για να είναι δυνατή η επαγωγή του όρκου ενώπιον δικηγόρων. Εκκρεμεί επίσης η τροποποίηση της νομοθεσίας για αναστολή της παραγραφής αγώγιμων δικαιωμάτων, συνεπεία της πανδημίας.

Η πανδημία ανέδειξε δυστυχώς μια διαχρονική αδυναμία όσον αφορά ένα ολοκληρωμένο σύγχρονο όραμα για μια Κύπρο πρωτοπόρο στην πρόοδο και όχι ουραγό, αφού ιδανικά η χώρα μας θα μπορούσε να συμμετέχει δυναμικά στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Γι’ αυτό, ως ΠΔΣ καλωσορίζουμε κάθε βήμα προς την πρόοδο και κάθε αναγκαία μεταρρύθμιση, χωρίς φοβίες ή γκρίνια. Ταυτόχρονα όμως, ας είμαστε ειλικρινείς: έχουμε ακόμα δρόμο να διανύσουμε. Ειδικά τη στιγμή που χώρες τις οποίες δεν θεωρούμε πρότυπα προοδευτισμού έχουν ήδη εφαρμόσει αντίστοιχα ηλεκτρονικά συστήματα.

Πώς αντικρίζει ο ΠΔΣ τη θεσμική κρίση μεταξύ των δύο ανεξάρτητων αξιωματούχων του κράτους, τον γενικό εισαγγελέα και τον γενικό ελεγκτή και πώς μια τέτοια κρίση επιδρά στις στοχεύσεις που τέθηκαν πιο πάνω;
Έχουμε δύο ανεξάρτητους με βάση το Σύνταγμα, θεσμούς της Δημοκρατίας που διαφωνούν για τις εκατέρωθεν εξουσίες τους. Πιστεύω πως θα πρέπει να υπάρξει συνεννόηση για να διασφαλιστεί η εύρυθμη λειτουργία της πολιτειακής τάξης, αλλά και να αποφευχθεί η περαιτέρω φθορά σε δύο ανεξάρτητους θεσμούς. Διαφορετικά, το ίδιο το Σύνταγμα καθορίζει τον τρόπο επίλυσης της: βάσει του Άρθρου 139, αρμόδιο να την επιλύσει είναι το Ανώτατο Δικαστήριο.

Ο ΠΔΣ είναι επαγγελματικό σώμα και ως εκ τούτου, η φωνή του δεν θα πρέπει να έχει ποτέ πολιτική χροιά, σε ένα ζήτημα σαν αυτό που έχει πάρει ήδη ακόμα και κομματικές προεκτάσεις. Ως συλλογικό όργανο, οι επίσημες αποφάσεις μας λαμβάνονται με τις συντεταγμένες συλλογικές διαδικασίες και επί τούτου δεν έχουμε επίσημα τοποθετηθεί, αν και το κάθε μέλος του Συμβουλίου έχει φυσικά τις προσωπικές του απόψεις. Υπενθυμίζω ότι ο γενικός εισαγγελέας είναι ο επίτιμος πρόεδρος του ΠΔΣ και δεν αμφισβητείται επ’ ουδενί η βούλησή του αλλά και η συμβολή του στην προσπάθεια για πάταξη της διαφθοράς.

"Το ζήτημα της συνταγματικότητας των περιοριστικών μέτρων είναι αμιγώς νομικό, και ως τέτοιο, χρειάζεται επιστημονική γνώση για να εκφρασθεί έγκυρα γνώμη. Αυτό θα κριθεί εν τέλει από τα δικαστήρια"

Πώς κρίνετε τη συνταγματικότητα των περιοριστικών μέτρων που λαμβάνονται για αναχαίτιση της πανδημίας;
Αντιλαμβανόμαστε και συμμεριζόμαστε την αναγκαιότητα λήψης μέτρων για την αναχαίτιση της πανδημίας. Έχουμε στηρίξει ως Σύλλογος την προσπάθεια που γίνεται όλους αυτούς τους μήνες, λαμβάνοντας όλα τα μέτρα προστασίας και σε σχέση με τα μέλη μας και γενικότερα. Όμως, παρακολουθούμε με ιδιαίτερη προσοχή το ζήτημα που προκύπτει κάθε φορά σχετικά με τη νομιμότητα και συνταγματικότητά τους, υπό το πρίσμα της βασικής συνταγματικής αρχής της αναλογικότητας, που επιτρέπει μεν, υπό όρους, τον δικαιολογημένο περιορισμό των ατομικών ελευθεριών και την υποχώρησή τους έναντι του υπέρτερου αγαθού της δημόσιας υγείας, εντούτοις δεν επιτρέπει την καθολική τους κατάργηση η αναίρεση. Εδώ βρίσκεται η πεμπτουσία του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας. Θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη φυσικά και η χρονική διάρκεια καθώς και το εύρος των περιοριστικών μέτρων, καθότι δεν μπορούν οι περιορισμοί να επεμβαίνουν στον ίδιο τον πυρήνα των κατοχυρωμένων θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικών ελευθεριών. Το ζήτημα της συνταγματικότητας των περιοριστικών μέτρων είναι αμιγώς νομικό, και ως τέτοιο, χρειάζεται επιστημονική γνώση για να εκφρασθεί έγκυρα γνώμη. Αυτό θα κριθεί εν τέλει από τα δικαστήρια, είτε διοικητικής καθ’ ύλην αρμοδιότητας στα πλαίσια μιας προσφυγής, είτε ποινικής καθ’ ύλην αρμοδιότητας σε περίπτωση μιας σχετικής καταγγελίας.

Κλείνοντας, ποια η σημασία του νομικού αλφαβητισμού των πολιτών για ζητήματα που αφορούν την καθημερινότητά τους; Ο ΠΔΣ προσανατολίζεται σε κάποιες δράσεις;
Ο ΠΔΣ θα πρέπει να συμβάλει πιο ενεργά και πιο οργανωμένα στη δημιουργία μιας κουλτούρας κράτους δικαίου που θα πρέπει να καλλιεργηθεί πολυδιάστατα σε κοινωνικό επίπεδο, αλλά και μέσα από την επαρκή ενημέρωση των πολιτών για τα δικαιώματά τους. Αυτό το έχουμε εντοπίσει ήδη και αποτελεί στόχο μας πλέον ως νέο Συμβούλιο. Έχουμε ήδη προβεί σε οργανωτικής φύσεως ενέργειες και έχουμε καταρτίσει και υιοθετήσει και στρατηγικό πλάνο επικοινωνίας, έχοντας πλέον όχι μόνο τους δικηγόρους-μέλη μας, αλλά και την κοινωνία ευρύτερα ως αποδέκτη ενός φάσματος των ενεργειών μας. Τα αποτελέσματα αυτής της δράσης ελπίζουμε να φανούν στο τρέχον έτος και να επιδράσουν θετικά στην κοινωνία διαχρονικά και μακροπρόθεσμα.